21 sierpnia 2016

Love & Friendship (Przyjaźń czy kochanie?). Pochwała przebiegłości.

          W niezależnej komedii Bedrooms and Hallways z 1998 roku w reżyserii Rose Troche główny bohater jest bardzo pobudzony wieczorami i nie może zasnąć. Przeczytał już całą biografię Margaret Thatcher i teraz szuka innej książki, która skutecznie zgasiłaby w nim erotyczne pożądanie. Jedna z jego znajomych poleca mu wtedy lekturę powieści Jane Austen, twierdząc, że to najbardziej aseksualna pozycja w dziejach angielskiej literatury… Choć nie znajdziemy tam za grosz erotyki, nie ulega jednak żadnej wątpliwości, że dzieła tej angielskiej pisarki mają w sobie potężny komediowy potencjał, nie zawsze skutecznie wykorzystywany w ich filmowych adaptacjach. Zupełnie inaczej mają się sprawy z ostatnią ekranizacją powieści Jane Austen, czyli filmem Love & Friendship w reżyserii Whita Stillmana. Amerykański reżyser, bazując na literackim materiale z końca XVIII wieku, stworzył jedną z najzabawniejszych komedii 2016 roku.


          Przyjaźń czy kochanie? to pierwsza filmowa adaptacja niedokończonej powieści epistolarnej Jane Austen pod tytułem Lady Susan z około 1794 roku. Powieść została opublikowana dopiero w 1871 roku, długo po śmierci jej autorki. Ze względu na swoją formę (zbiór luźno ze sobą powiązanych listów) oraz fakt nieukończenia jej przez pisarkę Lady Susan uchodziła za materiał bardzo nieprzystępny dla filmowców. Aż pojawił się amerykański niezależny twórca Whit Stillman, dla którego powieść Jane Austen wydaje się idealnym materiałem na kostiumową komedię z wyższych, arystokratycznych sfer. Scenariusz autorstwa samego Stillmana na podstawie tekstu Austen okazał się strzałem w dziesiątkę, budząc zachwyt i uznanie amerykańskiej krytyki filmowej, poczynając już od samej premiery filmu na Sundance Film Festival w styczniu 2016 roku.


          Heroiną Love & Friendship jest lady Susan Vernon (znakomita Kate Beckinsale w tej roli), świeżo owdowiała przedstawicielka angielskiej socjety z końca XVIII wieku. Po przedwczesnej śmierci męża Susan Vernon zostaje praktycznie bez źródeł  utrzymania, stąd desperacko próbuje znaleźć męża dla siebie i dla swojej nastoletniej córki Frederiki (Morfydd Clark). Kiedy wraz z córką przyjeżdża do posiadłości swojego szwagra, obiektem jej wyrafinowanych manipulacji szybko staje się młody i przystojny Reginald DeCourcy (Xavier Samuel), brat szwagierki Susan Vernon, lady Catherine DeCourcy Vernon (Emma Greenwell). Zarzucając sieci na urodziwego powinowatego, lady Susan stara się jednocześnie wydać córkę za jej bogatego absztyfikanta, sir Jamesa Martina (świetny komediowy performance Toma Bennetta), którego jedyną odstręczającą wadą wydaje się być jego niewiarygodna wręcz głupota. W jej sprytnych machinacjach lady Susan wspiera jej najlepsza (i zarazem jedyna) przyjaciółka Alicia Johnson (Chloë Sevigny), Amerykanka wydana za dużo starszego Anglika, pana Johnsona (jak zawsze wybitny Stephen Fry). Przyjaźń czy kochanie? to prawdziwy spektakl przebiegłości i tupetu, które w trakcie swoich matrymonialnych zabiegów ujawnia cyniczna lady Susan.


          Whit Stillman bardzo zdecydowaną linią nakreślił charaktery swoich bohaterów. W końcu dysponował nie byle jakim literackim materiałem, z którego do ostatniej kropli potrafił wycisnąć cały jego immanentny komizm. Satyra i humor uwypuklają się szczególnie w zachowaniach oraz działaniach dwóch postaci: lady Susan i sir Jamesa Martina. Kate Beckinsale daje prawdziwy aktorski popis jako sprytna oraz bezwzględna Susan Vernon, której jawnie egoistyczne, wykalkulowane na zimno zabiegi nieustannie wprawiają jej otoczenie w komiczne osłupienie. To jedna z najlepszych życiowych ról Beckinsale, która poza urodą gra również całym arsenałem mentalnych taktyk, używanych w intrygowaniu przez świadomą swoich potrzeb i swojego celu kobietę. Tom Bennett z kolei jako sir James Martin, bogaty acz mocno przygłupi kandydat na męża dla córki lady Susan, to kostiumowy sitcom w czystej postaci. Sceny z jego udziałem są najlepszym dowodem na komediowo-satyryczne talenty nie tylko samego aktora, ale przede wszystkim reżysera obrazu.


          Love & Friendship to europejsko-amerykańska koprodukcja, na którą bardzo skromne pieniądze poza USA wyłożyły przede wszystkim Irlandia, Holandia, Francja i Wielka Brytania. Biorąc pod uwagę literacki pierwowzór oraz fakt powstania filmu w Europie (Irlandia) za głównie europejskie pieniądze, można odnieść wrażenie, że twórca obrazu jest rasowym Europejczykiem. Whit Stillman jest jednak Amerykaninem, ale za to Amerykaninem bardzo specyficznym. Wszystkie jego cztery wcześniejsze filmy, w tym Damsels in Distress (Pannice w opałach), rozgrywały się w Stanach Zjednoczonych przy udziale amerykańskich aktorów (z drobnym wyjątkiem Barcelony z 1994 roku). Szczególna pozycja Stillmana na mapie amerykańskiego kina niezależnego czyni z niego reżysera niemalże urodzonego do adaptowania powieści o szlachecko-arystokratycznych kręgach. Jego zafiksowanie na punkcie wszelkiego rodzaju elit, o przynależności do których decyduje nie tylko urodzenie, ale przede wszystkim sposób bycia, samoświadomość i praktykowane zwyczaje, czynią z niego perfekcyjnego adaptatora prozy Jane Austen. Whit Stillman wydobył z relatywnie nieznanego dzieła tej pisarki to, co wielu innych zatraciło w pogoni za melodramatycznym efektem kostiumowego romansu w bardziej znanych filmowych oraz telewizyjnych ekranizacjach jej twórczości. Stillman tym samym przywrócił ekranowej Austen jej szczery humor i niewymuszony komizm sytuacji, wprowadzając świeży powiew satyry do adaptacji literackiej klasyki.


14 sierpnia 2016

Maggie's Plan (Plan Maggie). Manipulantka i dwoje egocentryków w miłosnym trójkącie.

          Tytułowa Maggie (Greta Gerwig) ma pomysł na życie. Nie wierzy w to, aby ktokolwiek wytrzymał z nią dłużej w związku, dlatego postanawia znaleźć dawcę nasienia i samotnie wychowywać upragnione dziecko. Jej plan komplikuje się z chwilą, gdy poznaje Johna (Ethan Hawke), profesora antropologii pracującego na tym samym uniwersytecie co ona. John przeżywa kryzys w swoim małżeństwie z kostyczną Georgette (Julianne Moore), co naturalnie popycha go w stronę ciepłej i bezpośredniej Maggie. Główna bohaterka filmu jeszcze kilkakrotnie zmieni swój życiowy plan, wykazując się przy tym manipulatorskimi zdolnościami, którymi nie pogardziłby sam mistrz Machiavelli. Plan Maggie to bardzo nietypowa i zwariowana komedia romantyczna, oparta na miłosnym trójkącie manipulantki oraz dwojga egocentryków.


          Maggie's Plan to pierwsza lekka (romantyczna) komedia w dorobku reżyserki Rebeki Miller, prywatnie córki dramatopisarza Arthura Millera i żony aktora Daniela Day-Lewisa. Rebecca Miller po raz pierwszy zdobyła większy rozgłos w 2002 roku, kiedy to jej dramat Personal Velocity: Three Portraits zdobył główną nagrodę jury na festiwalu Sundance. Później Miller stworzyła jeszcze Balladę o Jacku i Rose (The Ballad of Jack and Rose) z 2005 roku oraz Prywatne życie Pippy Lee (The Private Lives of Pippa Lee) z 2009 roku. Błyskotliwy scenariusz do Planu Maggie Rebecca Miller napisała na podstawie oryginalnej historii autorstwa Karen Rinaldi. Film debiutował w 2015 roku na Toronto International Film Festival, z miejsca generując uznanie dla znakomitej obsady aktorskiej, w szczególności zaś dla wybitnych komediowych kreacji Julianne Moore i Grety Gerwig.


          Plan Maggie to film rozpisany na trzy koncertowo zagrane główne role. Protagonistka obrazu, Maggie (rewelacyjna w swojej naturalności Greta Gerwig), bardzo chce mieć dziecko. Pracuje na administracyjnej posadzie na uniwersytecie w Nowym Jorku i przyzwyczajona jest do organizowania sobie oraz innym życia. Zawodowo Maggie zajmuje się wprowadzaniem absolwentów kierunków artystycznych na rynek pracy (przez co mówi o sobie jako o moście pomiędzy sztuką a handlem). Maggie nie ma partnera, ale szybko znajduje potencjalnego dawcę spermy, kolegę ze studiów Guy’a (Travis Fimmel), który ma jej pomóc w realizacji największego marzenia. Wtedy jednak sprawy przybierają zgoła nieoczekiwany obrót za sprawą Johna (Ethan Hawke), wybitnego profesora antropologii zatrudnionego na tej samej co Maggie uczelni. John i Maggie nawiązują znajomość, nasza bohaterka szybko staje się pierwszą czytelniczką i krytyczką pisanej przez Johna debiutanckiej powieści, dla której główną inspiracją jest kryzys w małżeństwie Johna z Georgette (niesamowita Julianne Moore). Georgette jest jeszcze bardziej wybitną pracownicą naukową z dziedziny antropologii duńskiego pochodzenia, pracującą na Columbia University w Nowym Jorku. Skoncentrowana na swoim naukowym dorobku chłodna oraz szalenie inteligentna Georgette zaniedbuje męża i dwójkę dzieci. I tak rozpoczyna się romans Maggie z żonatym profesorem, który jeszcze nie raz odmieni jej życiowe plany i wplącze w niekonwencjonalny miłosny trójkąt.


          O sukcesie Planu Maggie przesądzają znakomity scenariusz autorstwa samej Rebeki Miller oraz świetnie dobrana obsada aktorska. Film jest nieprzeciętnie zabawny, w guście najlepszych komedii Woody’ego Allena. Nie bez kozery akcja obrazu rozgrywa się w Nowym Jorku, a jej bohaterowie to egocentryczni nowojorscy intelektualiści, skupieni na swojej pracy i ciągle wyrzekający na nędzę swojego osobistego życia. Tacy właśnie są John i Georgette, coraz bardziej się od siebie oddalający, ona skoncentrowana na swojej akademickiej karierze, on na debiutanckiej powieści. Ten narcystyczny tandem dwójki akademików-egocentryków mógłby z powodzeniem być zainspirowany klasyką Allena w rodzaju Annie Hall czy Manhattanu. Szczególne brawa należą się Julianne Moore, która w tym filmie daje prawdziwy popis swoich komediowych umiejętności. Jako szorstka, kostyczna i apodyktyczna Georgette Julianne Moore kreuje niezapomnianą komiczną personę, i to w dodatku całkowicie pozbawioną poczucia humoru oraz przy użyciu (wydawałoby się) czysto dramatycznych technik ekspresji… Jej Georgette to zimna i wyniosła Dunka z pochodzenia, mówiąca z charakterystycznym, twardym akcentem i balansująca na granicy histerii oraz nerwowego załamania.


         Na przeciwległym do Georgette biegunie zlokalizowana jest osobowość Maggie. Grająca ją Greta Gerwig od dawna już postrzegana jest jako prawdziwa diva amerykańskiego kina niezależnego, głównie dzięki udziale w takich filmach Noah’a Baumbacha jak Greenberg, Frances Ha czy Mistress America. Intuicyjny i behawioralny styl gry Gerwig nadaje jej Maggie cech niewymuszonej naturalności oraz otwartej, ciepłej bezpośredniości. Wbrew pozorom chaotyczności tytułowa Maggie potrafi być jednak zatwardziałą manipulantką, próbującą nieustannie sterować tak swoim życiem, jaki i tym należącym do innych, bliskich jej osób. Maggie robi to jednak w tak niewinny, niezdarny często sposób, że trudno mieć do niej o cokolwiek pretensje, tym bardziej że sama ponosi związane z tym, nieoczekiwane zazwyczaj, konsekwencje. Nie można wreszcie nie wspomnieć o występującej w filmie parze najlepszych przyjaciół Maggie, małżeństwie Tony’ego i Felicii, granych brawurowo przez Billa Hadera i Mayę Rudolph. Obecność w filmie tej pary aktorów (znanych z występów w Saturday Night Live) tylko zaostrza jeszcze komiczną szpicę filmu Miller. Plan Maggie to arcyzabawna komedia romantyczna, której liczne zwroty akcji i (co za tym idzie) odmiany tytułowego ‘planu’ czynią z niej obraz wdzięczny oraz nieprzewidywalny w warstwie fabularnej. Dobrze jest obejrzeć czasem film, który potrafi nas jeszcze zaskoczyć (i zachwycić).