The Believer (Fanatyk). Rzecz o autodestrukcji.

          Fanatyk to niezwykle mocny film o autodestrukcji. Na przykładzie głównego bohatera, Żyda-antysemity, obserwujemy szczególny przypadek kryzysu tożsamości, manifestującego się w aktach agresji i nienawiści przeciwko wszystkiemu, co reprezentuje szeroko pojętą kulturę żydowską. Danny Balint, protagonista filmu, ma poważny problem z tradycją religijną, z której się wywodzi. Wykorzystuje zatem swoją lotną inteligencję do podważenia aksjomatów wiary swoich przodków, jednocześnie nakręcana przez niego spirala przemocy przeciwko innym Żydom prowadzi do frustracji i załamania. Kulminacją tej wewnętrznej wojny staje się fakt bycia ujawnionym jako Żyd przez reportera New York Times’a. Moment ten musi oznaczać albo całkowite oczyszczenie, albo totalne unicestwienie. A może jedno i drugie?

          Reżyserem Fanatyka i jednocześnie autorem scenariusza do filmu jest Henry Bean, znany w Ameryce głównie jako scenarzysta. Bean oparł fabułę filmu na autentycznej historii Daniela Burrosa, amerykańskiego Żyda oraz członka Amerykańskiej Partii Nazistowskiej (American Nazi Party), a także nowojorskiej gałęzi organizacji Ku Klux Klan’u (United Klans of America). Daniel Burros popełnił samobójstwo w 1965 roku po tym, jak został zdemaskowany jako Żyd przez reportera New York Times’a. Fanatyk otrzymał główną nagrodę jury na festiwalu Sundance w 2001 roku, szczególne pochwały natomiast zebrał młodziutki wtedy Ryan Gosling za swoją bardzo przekonującą kreację głównego bohatera, neonazisty Daniela Balint’a.

       Protagonista Fanatyka Danny Balint jest postacią szalenie złożoną: piekielnie inteligentny, niezwykle wygadany, o niezaprzeczalnych talentach pierwszorzędnego oratora. Już jako chłopiec z bystrością obserwacji kwestionował w żydowskiej szkole podstawy wiary judaizmu, za co naturalnie został  z niej wydalony. Jako dorosły młody człowiek miota się w silnym poczuciu krzywdy i żalu wobec religijnej tradycji swoich przodków. Naturalnym następstwem tych emocji jest wzrastająca nienawiść i przejawiana wobec pozostałych Żydów agresja. Danny przystępuje nawet do organizacji zrzeszającej amerykańskich faszystów, prowadzonej przez Curtisa Zampf’a (w tej roli Billy Zane) oraz Linę Moebius (Theresa Russell). Wikła się także w romans z córką Liny, Carlą (Summer Phoenix), zafascynowaną jego pokręconą osobowością oraz odrzucaną przez niego religią. Całe życie Danny’ego skupia się na pragnieniu fizycznego unicestwienia żydostwa, ergo na dążeniu do autodestrukcji.

          Obraz Beana’a urzeka przede wszystkim głębią spojrzenia na silnie skonfliktowaną wewnętrznie jednostkę, jaką jest protagonista filmu Danny Balint. Z jednej strony obserwujemy człowieka mającego za złe Żydom ich bierną postawę w trakcie Holocaustu (scena spotkania z ocalałymi po II wojnie światowej). Z drugiej strony widzimy jego głęboką znajomość religii oraz tradycji judaistycznej, połączoną z silnie kamuflowaną wobec niej rewerencją (scena bezczeszczenia synagogi wraz z innymi neonazistami). Daniel Balint nie może wybaczyć swoim pobratymcom słabości i bierności w czasach hitlerowskiej próby, chce ich niejako nauczyć walki oraz oporu poprzez inicjowanie własnych postaw agresywnych. Najważniejsza rada jaką ma dla ocalałych z Holocaustu brzmi: zabij swojego wroga. Wreszcie Danny Balint szuka oczyszczenia, szuka kary za swoje odstępstwo od judaizmu, stosując przemoc wobec innych Żydów domaga się agresji względem siebie, odpowiedzi siłą na siłę (początkowa scena napastowania żydowskiego studenta). 

          Bohater Fanatyka nie tyle jest nawet faszystą czy neonazistą, co żywym przykładem wyznawcy filozofii nadczłowieka, a swoją Nietzscheańską teorię testuje na amerykańskich Żydach według zasady: oko za oko, ząb za ząb. Daniel Balint wypiera się swojej żydowskości, bo utożsamia ją ze słabością, podległością, ślepym posłuszeństwem i konformizmem. Pierwowzór takich postaw widzi wyraźnie w sferze religijnej: w opowieści o Abrahamie poświęcającym swego syna Isaaka na górze na rozkaz Boga, Danny widzi matrycę ślepego i bezwarunkowego poddaństwa swojego narodu wobec okrutnego boskiego despoty. Fanatyk doskonale wygrywa wciąż żywe oraz aktualne spory i kontrowersje narosłe wokół setek lat prześladowań Żydów, kwestii asymilacji, Holocaustu, a także ideologii syjonizmu. Uniwersalizmu filmowi dodaje wciąż powracający w historii oraz światowej polityce dylemat: czy na przemoc i agresję należy odpowiadać bezwzględną siłą, czy raczej szukać pokojowych rozwiązań w nadziei na złagodzenie napięć? Dzieło Henry’ego Bean’a nie daje nam jednoznacznej odpowiedzi na tak postawione pytanie, wiemy jednak aż za dobrze do czego prowadzi nakręcona spirala przemocy.