Kajillionaire (Tani cwani). Przekręty i współuzależnienia.

          ‘Zaskakujący’, ‘ekscentryczny’ i ‘dziwaczny’ to najczęściej używane epitety w odniesieniu do filmów niezależnej amerykańskiej reżyserki Mirandy July. Nie inaczej sprawa wygląda z jej najnowszym dziełem - obrazem Kajillionaire - który rzeczywiście od pierwszej sceny zadziwia i zaskakuje. Zbiorowym bohaterem filmu jest dysfunkcyjna rodzina, która utrzymuje się z drobnej przestępczości w Los Angeles. Starsze małżeństwo Theresy i Roberta (w tych rolach Debra Winger oraz Richard Jenkins) dumne jest ze swojego kryminalnego stylu życia, gardząc jednocześnie kultem pieniądza i społecznego statusu u innych. W swój przestępczy proceder para wdrożyła od wczesnego dzieciństwa swoją jedyną córkę Old Dolio (świetna kreacja Evan Rachel Wood). Zamiast rodzicielskiego ciepła i opieki dwudziestoparoletnia dziewczyna otrzymuje zawsze trzecią część zdobytych na oszustwie pieniędzy. Oparte na sieci wzajemnego współuzależnienia bardzo chłodne relacje rodzinne tej trójki poddane zostają poważnej próbie z chwilą poznania młodej i rezolutnej Melanie (znakomita Gina Rodriguez), która z nudów i chęci życiowej przygody przyłącza się do szachrajskiego tercetu.

          Pokazany premierowo na Sundance w styczniu 2020 roku kryminalny komediodramat Kajillionaire jest już trzecim autorskim filmem w dorobku Mirandy July, artystki znanej jak dotąd najbardziej ze swojego debiutu z 2005 roku, czyli obrazu: Ty i ja, i wszyscy, których znamy (Me and You and Everyone We Know). July sama zawsze pisze scenariusze do swoich niekonwencjonalnych filmów, z których bije wprost blask i piętno jej wyjątkowego charakteru. Mirandę interesuje przede wszystkim sfera międzyludzkich relacji, pragnienia posiadania autentycznej więzi i emocjonalnego spełnienia w kontakcie z drugim człowiekiem. Na te tematy jest też między innymi jej najnowszy film, który również wchodzi głębiej w mechanizmy rodzinnej dysfunkcji, penetrując fascynujący psychologicznie temat współuzależnienia na gruncie kryminalnej działalności trzyosobowej rodziny.

          Stała oraz przewidywalna dynamika relacji między chłodnymi i wycofanymi rodzicami a ich spiętą i autystyczną córką zostaje całkowicie zaburzona w momencie poznania ciepłej oraz energicznej Melanie. Grana przez Evan Rachel Wood Old Dolio czuje się zazdrosna o zainteresowanie i uczucie, jakie jej rodzice okazują nowej członkini ich kryminalnej paczki. Dziewczyna powoli zdaje sobie sprawę, jak bardzo niedoceniana i traktowana z góry jest przez własnych rodzicieli, którzy (niczym za karę) dali jej imię po lokalnym bezdomnym w nadziei na odziedziczenie wygranej przez niego na loterii dużej sumy pieniędzy… Old Dolio od początku wzrastała z deficytem czułości i opieki ze strony wiecznie uwikłanych w przekręty rodziców. W wieku 23 lat zdaje sobie wreszcie sprawę z tego potężnego braku w swoim życiu i ma zamiar coś radykalnie zmienić.

          Jak każdy obraz Mirandy July, również Kajillionaire może w pierwszym kontakcie wydawać się udziwniony i nieprzystępny. Nie dajmy się jednak zniechęcić nietypowości świata i postaci, jakie w swoich filmach kreuje ta reżyserka. Te wszystkie odstępstwa od normy mają za zadanie otworzyć nam oczy na nonsens, który powstaje z próby określenia, czym właściwie jest ta norma i czy w ogóle istnieje. W filmowym świecie Mirandy July rzeczywistość jaką znamy jest tylko punktem wyjścia do poszukiwań czegoś więcej pod powierzchnią. W ten sposób to nie postaci z Kajillionaire są dziwne i nietypowe, ale to przewidywalność i rutyna naszego świata wyrzuciła tych bohaterów na margines, czyniąc z nich outsiderów-dziwolągów. Starzy oszuści w interpretacji Debry Winger i Richarda Jenkinsa nigdy nie chcieli żyć jak większość ludzi. Ich egzystencja jest z dnia na dzień, od jednego przekrętu do następnego, bez żadnego dalekosiężnego planu na całe życie. Dlatego też mieszkają za pół darmo w opuszczonej przestrzeni biurowej, w bezpośrednim sąsiedztwie fabryki mydła. Esencją ich życia jest wymyślanie coraz to nowych przekrętów, które pozwolą im dryfować dalej po tym niepewnym morzu możliwości. Z racji wieku ciężar przestępczych akcji spada na ich jedyną córkę, traktowaną bardziej jak kryminalna wspólniczka niż członek rodziny, a już w ogóle nie traktowaną jak dziecko. Old Dolio jest właściwą główną bohaterką filmu i to jej wewnętrzna transformacja znajduje się w centrum zainteresowania twórczyni obrazu.

          Dopóki nie zaznamy czułości i namiętności, nie wiemy tak naprawdę co to jest ani czym się to je. Nie inaczej jest z miłością, szczególnie tą, którą mogą nam dać rodzice. W punkt zagrana przez Evan Rachel Wood Old Dolio jest autystyczna, małomówna i emocjonalnie wycofana. Biorąc pod uwagę oziębłość jej rodziców, którzy przez większość czasu wyglądają, jakby się do niej w ogóle nie przyznawali, autyzm i aspołeczne zachowania Old Dolio nie powinny wcale dziwić. Pogrążona w relacji współuzależnienia dziewczyna jest tak samo skazana na życie kanciary, jak jej rodzice, będący dla niej jedynym dostępnym wzorem zachowania. Wszystko to zmienia się radykalnie, gdy do przestępczej paczki dołącza otwarta i emanująca wprost wewnętrznym ciepłem Melanie. Jej latynoska krew oraz dezynwoltura szokuje i jednocześnie porusza jakąś głęboko ukrytą w Old Dolio strunę. Ubrana niedbale i po chłopięcemu dziewczyna zaczyna dostrzegać walory i seksapil wybujałej kobiecości. W towarzystwie Melanie Old Dolio najpierw zaczyna się bawić w rodzinę, po czym powoli zaczyna pojmować sam jej koncept, czyli te wszystkie drobne zależności i uzależnienia, które tworzą skomplikowaną sieć familijnych więzi. Rodzina to w sumie bardzo prosty konstrukt, często to tylko wspólne robienie tych samych rzeczy lub robienie ich specjalnie dla kogoś z nami spokrewnionego. Czasami jednak te najprostsze rzeczy i gesty okazują się najtrudniejsze do wykonania lub przekazania, a wtedy więź nie powstaje lub zamienia się w deficyt. Każda dysfunkcja jest rodzajem deficytu, a każde współuzależnienie jest rodzajem braku - braku miłości, ciepła i opieki.

Swallow (Niedosyt). Kiedy szczęście to za mało.

          Hunter (świetna Haley Bennett) pozornie ma wszystko: piękny, nowoczesny dom z widokiem na las i wijącą się rzekę Hudson, przystojnego i bogatego męża, który ją kocha i traktuje jak księżniczkę w pałacu, wreszcie Hunter ma dziecko w drodze, a dzień upływa jej na przygotowywaniu pokoju dziecięcego oraz dobieraniu odpowiednich zasłon. To, czego Hunter zdecydowanie nie posiada, to kontrola nad własnym życiem. Jej szczęście jest na pokaz, to tylko nienagannie utrzymana gładka powierzchnia, pod którą kryje się niebezpieczna choroba psychiczna, rezultat wieloletniej traumy i autorepresji. Hunter nie do końca świadomie walczy o odzyskanie kontroli nad własnym życiem i ciałem, a robi to połykając niejadalne przedmioty, które później stawia na swojej toaletce w sypialni niczym prywatne trofea, zdobyte w walce o samą siebie i wewnętrzne poczucie spełnienia. „Jesteś szczęśliwa czy tylko udajesz szczęśliwą?” – pyta Hunter pewnego dnia znienacka jej teściowa, wyczuwając dysonans pomiędzy idealną powierzchnią a tajemniczym wnętrzem swojej synowej. Po czym, po nie do końca przekonującej odpowiedzi, radzi jej, by ta udawała szczęśliwą, aż szczęście stanie się prawdą. Fake it till you make it - to pierwsza zasada stłamszonej kobiecości.

          Swallow (Niedosyt) to bardzo mocny autorski debiut reżysera Carlo Mirabelli-Davisa, który samodzielnie napisał scenariusz do filmu i go wyreżyserował. Obraz pokazano po raz pierwszy na Tribeca Film Festival w Nowym Jorku w kwietniu 2019 roku. Na tej filmowej imprezie z miejsca doceniono znakomitą pierwszoplanową kreację Haley Bennett, której za tę rolę przyznano specjalne aktorskie wyróżnienie. Zniuansowana i nieoczywista interpretacja Bennett to wartość dodana Niedosytu, wznosząca ten film na znacznie wyższy poziom. Kolejnym wymownym atutem obrazu są fenomenalne zdjęcia autorstwa Katelin Arizmendi, które trudny temat ubierają w sugestywne kolory, czyniąc go wizualnie przystępnym i niezwykle przyjemnym dla oka.

          Hunter żyje niczym księżniczka w pałacu. Jej pochodzący z bogatej rodziny przystojny mąż, Richie (Austin Stowell), dba o to, by jej niczego nie brakowało. Para ma piękny, przestronny dom w zapierającej dech w piersiach okolicy z panoramą na rzekę Hudson. Gdy Hunter zachodzi w ciążę, mąż i teście (w tych rolach Elizabeth Marvel oraz David Rasche) traktują ją jak nosicielkę przyszłego dziedzica rodowej fortuny. To właśnie w tym momencie Hunter zaczyna czuć się jak piękny ptak zamknięty w pięknej klatce. Na zewnątrz posłuszna i uśmiechnięta, Hunter zaczyna ulegać niebezpiecznej fascynacji, którą traktuje jako sposób na przywrócenie kontroli przynajmniej nad częścią swojego życia. Połykanie twardych, niejadalnych przedmiotów to jej odpowiedź na zewnętrzną presję i mentalną autorepresję.

         Niedosyt jest intrygującym skrzyżowaniem dramatu psychologicznego, thrillera i horroru cielesnego. Grająca główną rolę Haley Bennett wykonuje znakomitą pracę, próbując wykreować na ekranie skomplikowaną psychikę Hunter Conrad, kobiety, której życie wygląda, jakby było współczesną wersją opowieści o Kopciuszku. Hunter nie może narzekać, stara się być posłuszna we wszystkim mężowi i teściom, którym w końcu tyle zawdzięcza, jest pogodna i uśmiechnięta, gotowa na każde skinienie swojej nowej rodziny. Jej niełatwe dzieciństwo, trudne relacje z matką i przede wszystkim kluczowa w tej historii rola jej biologicznego ojca stanowią emocjonalny bagaż Hunter, którego nic nie jest w stanie zniwelować, ani pieniądze, ani perfekcyjne (wydawałoby się) życie w otoczeniu bliskiej ideału rodziny. Ciąża Hunter tylko potęguje wrażenie zamknięcia i utraty jakiegokolwiek wpływu na własne życie i tym bardziej własne ciało, które staje się w mniemaniu najbliższej rodziny inkubatorem dla jej nowego członka. Zainspirowana przeczytaną w życiowym poradniku zachętą do robienia czegoś nowego i spontanicznego każdego dnia, Hunter połyka pewnego dnia szklaną kulkę. Kobieta traktuje to jak osobiste wyzwanie, coś, co należy tylko do niej i o czym wie tylko ona. Szklana kulka to dopiero początek, wkrótce w jej przewodzie pokarmowym pojawiają się kolejne przedmioty, coraz większe i ostrzejsze. Czegoś takiego nie da się długo utrzymać w tajemnicy, szybko zatem dziwna przypadłość Hunter staje się głównym zmartwieniem jej rodziny.

          Najbliższe otoczenie Hunter traktuje jej problem jako dziwną aberrację, nietypową chorobę psychiczną, a dziewczynę sprowadza do poziomu dziecka, które nieustannie trzeba trzymać pod ścisłą kontrolą i leczyć. Rodzina kobiety nie zdaje sobie sprawy, że jej skłonność to właśnie rezultat całkowitego braku kontroli nad ciałem i kierunkiem, w którym zmierza jej życie. Odpowiedzią na jej nietypowy bunt jest jeszcze większa kontrola i zamknięcie w czterech ścianach… Sama Hunter nie do końca zdaje sobie sprawę, skąd wzięła się w niej potrzeba połykania ziemi i innych nieożywionych obiektów. Dopiero rozmowy z psycholożką o jej dzieciństwie naprowadzają naszą bohaterkę na właściwy trop. I wtedy dopiero Hunter zaczyna dostrzegać drogę wyjścia z tej spirali upadku i ze stanu bycia zakładniczką własnego ciała, własnego dziecka, męża, jego rodziców i ich bogactwa. Niedosyt to fascynujący przykład współczesnego niezależnego kina, które mierzy się z tematem mentalnego zniewolenia kobiet, które choć pozornie są wolne i mogą robić, co chcą, to w wielu przypadkach nie do końca świadomie wikłają się w romantyczne relacje, które im tę wolność odbierają. Często też to zniewolenie jest efektem nieprzepracowanych traum z dzieciństwa, toksycznych relacji z jednym lub obojgiem rodziców. Przypadek Hunter pokazuje, że jeśli wyszło się z nieszczęśliwego domu rodzinnego, może lepiej nie spieszyć się z wchodzeniem do nowej rodziny, a tym bardziej z zakładaniem własnej.